Einn opnunargesturinn hafði á orði að verkin sem ég sýni kæmu honum á óvart. Væntanlega hefur það verið út af plakatinu sem búið var til; með bolsíunum sem liggja í röðum eftir korti af miðhálendinu. Sú mynd er þannig séð andstæða verkanna; litskrúðug og með áberandi fjarvídd sem verkin eru alveg laus við. Tenging er hins vegar til staðar í gegnum textann sem fylgdi plakatinu þar sem lagt er út af því að fjöllin – og þetta á sérstaklega við um þau norðlensku – hafi staðist tönn ísaldarjökulsins og sloppið lifandi úr glímunni við hann. Og af því ég raða fjöllunum saman – þremur í línu – vakti það upp samhengi við tölvuleikinn sem gekk ljósum logum á netinu hér fyrir fáeinum misserum síðan.

Sumrin sem ég dvaldi norður í Hrísey var alltaf talað um bolsíur. Þetta er norðlensk málvenja sem vonandi er enn við lýði og margir kannast við. Rakst á skemmtilegan texta eftir Ingu Dóru Björnsdóttur mannfræðing sem var í sveit í Skagafirði. Þar segir hún frá því að þegar komið var aftur suður og nammið varð að brjóstsykri þá var hann ekki nærri eins góður á bragðið og skagfirsku bolsíurnar! Sýnir væntanlega fram á að máli skiptir hvað hlutirnir heita, og það á líka við um fjöllin. Tindur sem maður áttar sig á að gengur undir fleiri en einu örnefni tekur fyrir bragðið á sig aðra mynd en áður – en þó með einhverjum óskilgreindum hætti. Meira um það síðar.

Bolsíu-málvenjan er auðvitað komin frá frændum okkar Dönum sem kunna að meta allt það sem er sætt og gott. Nammi er haft í hávegum og meira að segja hafa verið tekið saman heil leksíkon um ólíkar tegundir, bæði á vefnum og á bók. Í þessum leksíkonum má sjá ótrúlega fjölbreytni í formum sem ég held svei mér að toppi fjölbreytnina í íslenskri fjallaflóru. Hef allavega ekki ennþá séð fjall sem er eins og snuð í laginu! Hins vegar er þær víða um land bismark- og kóngabolsíurnar og í ýmsum litum líka.

Þetta með formin minnir á sagnir frá því danskir sjómenn sigldu hingað fyrr á öldum. Oft var erfitt fyrir þá að átta sig á þessum íslensku örnefnum og þá gripu þeir stundum til myndlíkinga við það sem hendi var nær. Þannig varð hið reisulega Kirkjufell að Sukkertoppen þegar leiðsegja þurfti mönnum til hafnar á norðanverðu Snæfellsnesi. Slíka toppa þekktu menn annars vel í þá daga því sykur var sjaldnast fluttur í sekkjum heldur pressaður í keiluformaða klumpa sem munu hafa vegið á bilinu 5 – 15 kg. Sérstakar klípur voru síðan notaðar til þess að vinna á hörðum klumpinum hvort sem það var nú hjá kaupmanninum til að setja í bréfpoka eða heima í búri.

Sykurtoppar eru víst horfnir úr dagvöruverslunum í Danmörku en svo er að sjá sem þeir fáist ennþá í þýskumælandi löndum þar sem varan nefnist Zuckerhut. Raunar má sjá að í siglingahandbók þýska sjóhersins frá 1908 er Kirkjufell kallað Zuckerhut og bendir það til að nafnið hafi fengið alþjóðlega dreifingu. Í dag er Kirkjufellið annars orðið eitt af alþekktustu fjöllum Íslands. Ástæðuna fyrir þessari forfrömun má rekja til þess að ljósmyndarar úr öllum heimshornum hafa verið óskaplega duglegir við að miðla myndum af mótívi þar sem foss í Kirkjufellsá er í forgrunni en fellið sjálft í bakgrunni. Á vefnum skipta þessar ljósmyndir ýkjulaust þúsundum og nú er svo komið að sérstaklega er farið með ferðamenn á þennan upphafna stað, þar sem þeir stíga til jarðar með lotningu. Á þessum tímapunkti í skrifunum ætla ég hins vegar að halda aftur af mér að vera með einhverjar frekari trúarlegar útleggingar um það.

Á hinn bóginn getur maður alveg ímyndað sér að það hafi þótt óvirðulegt að kenna Kirkjufell við sykurklump sem tengur þurfti til þess að vinna á. Jafnvel er eins og greina megi eitthvert slíkt bergmál í bloggi Haraldar Sigurðssonar eldfjallafræðings, þar sem hann talar um lágkúrulegt sykurtoppsnafnið. Tek sérstaklega fram að þetta er ekki sagt til lasts Haraldi og hans prýðilegu skrifum sem ég les reglulega mér til mikillar ánægju.

Þetta með óvirðulega meðferð á Kirkjufelli hefur mögulega verið í huga mér þegar ég teiknaði og litaði þessa mynd að ofan. Það gerðist í Myndlista- og handíðaskólanum, sennilega haustið 1987, en þá var ég að spá í einhvers konar menningarlandslagi þar sem hausar af körlum (alltaf körlum) svifu yfir fjöllum og dölum. Sennilega var þetta eitthvert tilbrigði við þann bræðing af straumum og stefnum í listinni sem þá var í gangi.

En nú svífa aðrir andar yfir vötnum og engin ástæða til annars er að auðsýna Kirkjufellinu tilhlýðilega virðingu.

Kirkjufell  þurrnál  21×30  2015

//  One of the guests at the opening of the exhibition made the remark that the works came as something of a surprise to him. Possibly this was because of the poster, which featured rows of candy strewn over a map of the Icelandic highland. This picture on the poster is essentially the opposite of the works exhibited, being colorful and with a pronounced perspective which the prints lack almost completely. There is on the other hand a connection through the text that accompanied the poster, which illustrates how the mountains – especially those in the north – stood up to the teeth of the ice age glacier and escaped being devoured by him. And because I arrange the mountains three and three together, it brought to mind the on-line game mentioned at the top of this post; the on that went viral on the internet some years ago.

The summers I spent in Hrísey candy was always called bolsíur instead of brjóstsykur. This was common usage in the northern part of Iceland and can hopefully still be found. Many people remember this usage quite fondly. For example, I came across a reminiscence on the web, written by a woman who had stayed in Skagafjörður during the summers of her youth. She tells how she arrived back in Reykjavík where the candy was called brjóstsykur. And it did not taste nearly as good as the bolsíur she had munched in Skagafjörður! That probably goes to show that names have consequences – and that also applies to mountains. Once you realise that a mountain goes by more than one name its appearance starts to change in a subtle and almost inexplicable manner. More on that later.

The bolsía usage is directly attributed to the Danes, who really have a sweet tooth. With them, candy is a prized commodity which has even reached the level of appearing in dedicated encyclopedias both in print and on the web. In these publications, one can see a staggering variety of forms, which I believe even tops the diversity of Icelandic mountains. At least I have not yet seen a mountain resembling a pacifier!

This resemblance to candy forms brings to mind stories from when Danish sailors navigated Icelandic waters in centuries past. They sometimes had difficulties using the Icelandic names and hence used figurative language. This led to the stately Mt. Kirkjufell to be dubbed Sukkertoppen (i.e. Sugarloaf) when the route along the northern coast of Snæfellsnes was being described. In those days, sugar was as a rule not transported in sacks but rather in those cone-shaped loaves which would have weighed some 10 to 30 lbs. Special pincers were then used to cut the loaf into smaller fragments, either by the grocer or in the pantry of the home.

Sugarloaves have disappeared from grocers in Denmark and Scandinavia, but apparently such good can still be purchased in German-speaking countries, where the loaves are called Zuckerhuts. Zuckerhut also appears as the name for Mt. Kirkjufell in the Maritime Navigation Handbook of the German Navy, issued in 1908 so one can deduct that the nickname had become quite widespread. Today Mt. Kirkjufell (literally Church Mountain) is one of the best known Icelandic mountains and the reason for its rise to fame is that photographers from all over the world are drawn to the motive where a beautiful waterfall is in the foreground with the mountain silhouetted against the sky. Thousands of such photographs have been posted on the web and nowadays tourists are reverently brought to the spot as if on a pilgrimage. I deliberately refrain from adding some further religious remarks at this point.

Nevertheless, one can imagine that it may have sounded rather disdainful to native ears to hear the lofty mountain being spoken about like a lump of sugar. Possibly some echo of this can even be discerned today; in the blog of renowned volcanologist Haraldur Sigurðsson he refers to the sugarloaf name as ‘banal’. It must be stressed that I am in no way belittling his excellent blog which I regularly read with great delight.

This issue of such less than dignified handling of Mt. Kirkjufell may have been in my mind when I during my art studies rendered the colored drawing above. This was probably in Autumn 1987, when I was wondering about all kinds of ‘cultural landscapes’ (or so to speak) where heads of men (always men) were hanging suspended over mountains and valleys. Such speculations were very much in vogue at the time.

But now different winds blow and no reason for anything else than paying the mountain its proper respects.

Mt. Kirkjufell  drypoint  21×30  2015